Việt Nam đang đối mặt thách thức bẫy thu nhập trung bình khi tăng trưởng chậm lại và phụ thuộc gia công giá trị thấp. Trong bối cảnh đó, ngành linh kiện điện tử, bán dẫn được xem là chìa khóa nâng năng suất, tạo giá trị mới. Bài viết phân tích cơ hội này và vai trò của GLA HR trong đào tạo nhân lực chất lượng cao.
1. Bẫy thu nhập trung bình là gì?
Theo định nghĩa của Ngân hàng Thế giới (WB), “Bẫy thu nhập trung bình” (Middle Income Trap) là tình trạng một quốc gia đã đạt đến mức thu nhập trung bình nhưng không thể duy trì đà tăng trưởng để trở thành quốc gia có thu nhập cao hơn.
Đặc điểm của quốc gia mắc bẫy thu nhập trung bình thường là:
- Tỉ lệ đầu tư phát triển thấp.
- Kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào các tài nguyên có sẵn trong nước, chứ không do các chính sách kinh tế của nhà nước.
- Hàng hoá thiếu cạnh tranh về giá, chất lượng trong và ngoài nước.
- Chi phí nhân công tăng nhưng thị trường lao động kém năng động
- Ngành nghề chế tạo chậm phát triển không được đầu tư.
- Khoa học công nghệ lạc hậu không phát triển, ngành công nghiệp thiếu đa dạng.
Nguyên nhân của bẫy thu nhập trung bình là:
- Quá phụ thuộc vào nguồn nhân công giá rẻ: Khi mức sống tăng lên, lợi thế lao động giá rẻ mất đi, kinh tế dễ rơi vào trì trệ nếu công nghệ không kịp cải tiến.
- Khu vực nền kinh tế tư nhân thiếu đổi mới sáng tạo: Chỉ bắt chước các quốc gia đi trước mà không có nét riêng sẽ khiến năng suất thấp và sức cạnh tranh kém.
- Phân bổ vốn thiếu hợp lý: Chính sách và nguồn vốn không được tập trung cho giáo dục, khoa học, công nghệ sẽ cản trở phát triển.
- Kinh tế vĩ mô thiếu ổn định: Lạm phát cao, bất ổn kinh tế và chênh lệch giàu nghèo làm giảm khả năng tăng trưởng bền vững
Những hạn chế trên không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đời sống người dân, khả năng cạnh tranh và vị thế quốc tế.
2. Thực trạng bẫy thu nhập trung bình trên thế giới
Ngày 1/8/2024, Ngân hàng Thế giới (WB) công bố Báo cáo phát triển thế giới, cảnh báo hơn 100 quốc gia – gồm Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi có nguy cơ mắc kẹt trong “bẫy thu nhập trung bình” nếu không thay đổi chiến lược tăng trưởng.
Theo WB, nhiều nền kinh tế mới nổi khó có thể bắt kịp Mỹ nếu tiếp tục phụ thuộc vào đầu tư và lan tỏa công nghệ thay vì tập trung vào đổi mới sáng tạo.
Trong 50 năm qua, nhiều quốc gia rơi vào bẫy khi thu nhập bình quân đầu người chỉ đạt khoảng 10% mức của Mỹ (hiện Mỹ có thu nhập bình quân khoảng 80.000 USD/năm). Từ năm 1990 đến nay, chỉ có 34 nền kinh tế thoát khỏi nhóm thu nhập trung bình để gia nhập nhóm thu nhập cao, chủ yếu nhờ hội nhập EU hoặc khai thác dầu mỏ. Dự báo cho thấy, Trung Quốc cần khoảng 10 năm và Ấn Độ cần tới 75 năm mới đạt mức thu nhập bằng 25% của Mỹ.
Hiện nay, các quốc gia thu nhập trung bình là nơi sinh sống của 6 tỷ người, chiếm 75% dân số thế giới, trong đó có 2/3 số người nghèo cùng cực. Nhóm quốc gia này tạo ra hơn 40% GDP toàn cầu, nhưng đồng thời phát thải hơn 60% lượng khí carbon, và đang đối mặt với các thách thức lớn như dân số già hóa, chủ nghĩa bảo hộ và nhu cầu chuyển đổi năng lượng.
3. Thực trạng bẫy thu nhập trung bình ở Việt Nam
Khoảng năm 2008, Việt Nam chính thức bước vào nhóm quốc gia có thu nhập trung bình thấp với mức bình quân đầu người hơn 1.000 USD (theo Ngân hàng Thế giới). Đến năm 2024, GDP bình quân đầu người đạt khoảng 4.700 USD và dự báo cuối 2025 gần 4.800 USD, tiến vào nhóm trung bình cao. Mục tiêu quốc gia là 7.500 USD vào năm 2030 và 13.000 USD vào năm 2045 để trở thành nước phát triển (Tổng cục Thống kê).
Tuy nhiên, nguy cơ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” vẫn lớn. Kinh tế tăng trưởng khá nhưng dựa nhiều vào vốn đầu tư, lao động giá rẻ và doanh nghiệp FDI. Năng suất lao động thấp, đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ còn hạn chế, khiến khả năng bứt phá lên thu nhập cao gặp nhiều thách thức.
Bên cạnh đó, cơ cấu kinh tế, thể chế, chất lượng nhân lực và sức ép toàn cầu tiếp tục là rào cản. Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa từ năm 2011, dự báo kết thúc “cơ cấu dân số vàng” khoảng 2038–2039, tạo áp lực an sinh và nguồn lao động (Tổng cục Dân số).
Đến 2025, Việt Nam đứng trước ngã rẽ: hoặc cải cách để nâng cao năng lực cạnh tranh, hoặc tiếp tục mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình. Trong bối cảnh đó, ngành linh kiện điện tử, bán dẫn đang nổi lên như một hướng đi chiến lược.
4. Tại sao ngành linh kiện điện tử, bán dẫn là chìa khóa thoát bẫy thu nhập trung bình?
Trong bối cảnh cuộc đua bán dẫn toàn cầu ngày càng nóng, nhiều chuyên gia nhận định đây có thể trở thành chìa khóa giúp Việt Nam thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Bán dẫn là ngành công nghệ lõi, giá trị gia tăng cao, có tác động lan tỏa tới chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.
Theo ông Trương Gia Bình – Chủ tịch VINASA, Việt Nam không khởi đầu từ con số 0 như 25 năm trước với ngành phần mềm, mà đã có lợi thế trong hệ sinh thái công nghệ “vừa cứng, vừa mềm”. Cùng xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, Việt Nam đứng trước “cơ hội ngàn năm có một” để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu.
Mô hình Smile Curve do Stan Shih chủ tịch hãng máy tính Acer phát triển năm 1992
Theo mô hình Smile Curve do Stan Shih – Chủ tịch hãng máy tính Acer phát triển năm 1992 cho thấy các khâu có giá trị gia tăng cao nhất nằm ở hai đầu chuỗi: nghiên cứu – thiết kế và marketing – dịch vụ sau bán hàng, trong khi khâu sản xuất, lắp ráp thường mang lại giá trị thấp hơn.
Với Việt Nam, hiện nay ngành bán dẫn vẫn tập trung nhiều ở khâu gia công, lắp ráp, chưa tham gia sâu vào các khâu thiết kế vi mạch hay phát triển công nghệ lõi. Điều này khiến giá trị gia tăng còn hạn chế, chưa khai thác hết tiềm năng của Smile Curve.
Tuy nhiên, cơ hội đang mở ra khi nhiều tập đoàn trong nước như FPT, CMC, Viettel, Zalo đầu tư mạnh vào R&D, AI và công nghệ mới. Điều này có thể giúp Việt Nam dần chuyển dịch khỏi vai trò “công xưởng” và tiến tới các mắt xích giá trị cao hơn. Hơn nữa, việc phát triển công nghiệp bán dẫn cũng buộc nền kinh tế đổi mới sáng tạo, phát triển công nghiệp hỗ trợ và thay đổi mô hình tăng trưởng từ lao động giá rẻ sang tri thức và công nghệ , đây chính là nền tảng bền vững để vươn lên nhóm quốc gia thu nhập cao.
5. Nhu cầu nhân lực trong lĩnh vực linh kiện điện tử, bán dẫn
Theo dự báo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến năm 2030 Việt Nam cần khoảng 50.000 kỹ sư bán dẫn, trong đó có khoảng 15.000 kỹ sư thiết kế vi mạch và 35.000 kỹ sư trong các lĩnh vực sản xuất, đóng gói, kiểm thử và vận hành hệ thống. Ngoài ra, Việt Nam cũng cần khoảng 1.300 giảng viên, chuyên gia đào tạo để đáp ứng cho hơn 200 cơ sở nghiên cứu – đào tạo, nhằm tạo ra nguồn nhân lực bền vững cho ngành.
Thực tế, nguồn cung hiện nay mới chỉ đáp ứng một phần nhỏ so với nhu cầu. Trong khi đó, các tập đoàn lớn như Foxconn, Intel, Samsung, Amkor, Apple, Hana Micron… đã và đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam, càng khiến khoảng cách cung – cầu nhân lực trở nên rõ rệt. Điều này vừa là thách thức, vừa là cơ hội để Việt Nam nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thông qua việc mở rộng đào tạo đại học, hợp tác quốc tế và các chương trình đào tạo chuyên sâu.
Có thể thấy, nhân lực chính là “nút thắt” nhưng cũng là yếu tố quyết định để Việt Nam tận dụng cơ hội từ ngành linh kiện điện tử, bán dẫn. Nếu đào tạo và thu hút được đội ngũ kỹ sư chất lượng cao, Việt Nam không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn có thể trở thành trung tâm nhân lực linh kiện điện tử, bán dẫn của khu vực, góp phần quan trọng vào mục tiêu thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.
6. GLA HR là cầu nối nhân lực cho ngành linh kiện điện tử, bán dẫn
Hiện nay, thách thức lớn nhất của Việt Nam trong phát triển ngành linh kiện điện tử, bán dẫn là sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Nhu cầu hàng chục nghìn kỹ sư sản xuất, đóng gói, kiểm thử và vận hành hệ thống ngày càng tăng, trong khi năng lực đào tạo chưa đáp ứng đủ. Trong bối cảnh đó, GLA HR đóng vai trò cầu nối quan trọng giữa doanh nghiệp, nhà trường và người lao động.
Cụ thể, GLA HR giúp nâng cao năng lực đào tạo thông qua nhiều giải pháp:
- Đào tạo gắn kết giữa doanh nghiệp – nhà trường: nâng cao kỹ năng thực tế cho sinh viên mới tốt nghiệp, giúp họ sẵn sàng làm việc ngay.
- Đào tạo kỹ năng mềm và ngoại ngữ gắn với yêu cầu làm việc trong môi trường quốc tế, tăng khả năng hội nhập toàn cầu.
- Chương trình đào tạo trực tiếp tại nhà trường, cập nhật những yêu cầu mới nhất từ thị trường lao động và công nghệ.
- Đào tạo XR về bán dẫn (Extended Reality), giúp người học tiếp cận công nghệ mới một cách trực quan và hiệu quả.
Đồng thời, GLA HR giúp doanh nghiệp tiếp cận nhanh nguồn nhân lực phù hợp nhờ hệ thống tuyển dụng chuyên sâu cho ngành công nghệ cao, rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và thực tiễn.
Có thể nói, bằng việc kết nối ba bên, GLA HR góp phần giải quyết “nút thắt” nhân lực, mở đường để Việt Nam tận dụng cơ hội từ ngành linh kiện điện tử, bán dẫn, tiến gần hơn đến mục tiêu thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.
7. Nâng cao kỹ năng để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình
Để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, Việt Nam cần một đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong ngành linh kiện điện tử, bán dẫn. Vào ngày 21/09/2024, Chính phủ đã phê duyệt Chương trình “Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050”, đặt mục tiêu đào tạo ít nhất 50.000 nhân lực trình độ đại học trở lên.
Trong đó, khoảng 15.000 kỹ sư sẽ được đào tạo về thiết kế vi mạch – khâu mang lại giá trị gia tăng cao nhất; 35.000 kỹ sư còn lại phục vụ sản xuất, đóng gói và kiểm thử. Ngoài ra, ít nhất 5.000 nhân lực chuyên sâu về trí tuệ nhân tạo (AI) cũng sẽ được đào tạo để hỗ trợ ngành bán dẫn. Song song với đó, Chính phủ đầu tư 4 phòng thí nghiệm bán dẫn dùng chung cấp quốc gia và các phòng thí nghiệm tại nhiều trường đại học trọng điểm.
Với sinh viên, đây vừa là cơ hội vừa là thách thức. Bên cạnh kiến thức chuyên môn, sinh viên cần chủ động rèn luyện ngoại ngữ, kỹ năng số, tư duy sáng tạo và khả năng làm việc nhóm. Đây chính là nền tảng để thế hệ trẻ Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, góp phần nâng cao năng suất lao động và giúp đất nước thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.
8. Vai trò của Nhà Nước – Doanh nghiệp – Nhà trường – Người lao động trong hành trình vượt bẫy thu nhập trung bình?
Để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, Việt Nam cần sự chung tay của cả hệ sinh thái với bốn trụ cột: Nhà nước – Doanh nghiệp – Nhà trường – Người lao động.
Nhà nước giữ vai trò định hướng và kiến tạo chính sách: xây dựng chiến lược phát triển nhân lực bán dẫn, đầu tư hạ tầng phòng thí nghiệm, ưu đãi thuế – tài chính và thúc đẩy ngoại giao kinh tế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và trường đại học tham gia sâu vào ngành công nghệ cao.
Doanh nghiệp là nơi trực tiếp tạo ra giá trị và việc làm. Doanh nghiệp cần mạnh dạn đầu tư vào nghiên cứu – phát triển (R&D), ứng dụng công nghệ hiện đại, đồng thời hợp tác chặt chẽ với trường đại học trong đào tạo, thực tập và tuyển dụng nhân lực.
Nhà trường là cái nôi đào tạo kỹ sư, cử nhân chất lượng cao. Việc đổi mới chương trình, tăng cường gắn kết thực tiễn, mở rộng ngành học bán dẫn, AI và điện tử sẽ giúp sinh viên đủ năng lực hội nhập toàn cầu.
Người lao động, đặc biệt sinh viên, cần chủ động trau dồi ngoại ngữ, kỹ năng số, tư duy đổi mới và tinh thần học hỏi liên tục, để nâng cao năng suất và thoát khỏi mô hình lao động giá rẻ.
9. Cơ hội thu nhập và phát triển nghề nghiệp trong ngành linh kiện điện tử, bán dẫn
Mức lương kỹ sư bán dẫn đang trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm lớn bởi tiềm năng thu nhập cao và cơ hội nghề nghiệp rộng mở. Tại Việt Nam, kỹ sư mới ra trường có thể nhận từ 12 – 20 triệu đồng/tháng, trong khi những người có trên 5 năm kinh nghiệm tại các doanh nghiệp FDI được trả mức trên 1.000 USD/tháng.
Trên thế giới, mức thu nhập của kỹ sư bán dẫn cao hơn rất nhiều. Tại Mỹ, mức lương trung bình lên tới 8.500 USD/tháng, gấp nhiều lần so với mặt bằng trong nước. Tại Nhật Bản, các tập đoàn như Tokyo Electron sẵn sàng trả khoảng 2.200 USD/tháng cho sinh viên mới tốt nghiệp. Ở Đài Loan, kỹ sư bán dẫn nhận từ 25 – 55 triệu đồng/tháng, tùy vào trình độ cử nhân, thạc sĩ hay tiến sĩ. Trong khi đó, Hàn Quốc cũng là thị trường hấp dẫn với mức thu nhập 3.000 – 5.000 USD/tháng tại các tập đoàn công nghệ hàng đầu như Samsung hay SK Hynix.
Ngành linh kiện điện tử, bán dẫn không chỉ hấp dẫn về thu nhập mà còn mở ra nhiều hướng đi như thiết kế vi mạch, sản xuất – vận hành, đóng gói, kiểm thử hay phát triển phần mềm. Làm việc tại các tập đoàn lớn như Intel, Samsung, Amkor hay Apple giúp kỹ sư Việt Nam tiếp cận công nghệ hiện đại và kinh nghiệm quốc tế. Cùng với xu thế AI, IoT, xe điện và thiết bị thông minh, ngành bán dẫn hứa hẹn lộ trình sự nghiệp lâu dài và bền vững.
10. GLA HR đồng hành cùng Chính phủ để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình
Trên cơ sở định hướng chính sách từ Nhà nước, GLA HR hỗ trợ các trường đại học và viện nghiên cứu xây dựng chương trình đào tạo sát với nhu cầu thực tiễn của ngành điện tử – bán dẫn. Đồng thời, tổ chức này giúp doanh nghiệp tiếp cận nhanh nguồn kỹ sư trẻ chất lượng cao, rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và thị trường lao động.
Bên cạnh đó, GLA HR triển khai nhiều hoạt động thiết thực như: tổ chức chương trình thực tập tại doanh nghiệp công nghệ cao, mở các khóa đào tạo kỹ năng số, ngoại ngữ, kỹ năng mềm, và kết nối chuyên gia quốc tế có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực bán dẫn để chia sẻ. Những hoạt động này giúp sinh viên và kỹ sư trẻ nhanh chóng thích ứng, tự tin tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.
Có thể nói, sự đồng hành của GLA HR với Chính phủ chính là lời giải cho “nút thắt” nhân lực. Đây là nền tảng để Việt Nam không chỉ nắm bắt cơ hội từ ngành linh kiện điện tử – bán dẫn, mà còn bứt phá, tiến gần hơn đến mục tiêu thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và vươn lên nhóm quốc gia thu nhập cao.
结论
Thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình là thách thức nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam bứt phá. Ngành linh kiện điện tử và bán dẫn với giá trị gia tăng cao, nhu cầu nhân lực lớn và tiềm năng hội nhập toàn cầu chính là “chìa khóa” cho hành trình này. Cùng với chính sách hỗ trợ từ Chính phủ và sự đồng hành của GLA HR, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao, tăng sức cạnh tranh và tiến tới mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao.
